Սան Ստեֆանոյի և Բեռլինի պայմանագրերը

Սան Ստեֆանոյի և Բեռլինի պայմանագրերով Հայկական հարցը միջազգայնացվեց: Սան ստեֆանոյի պայմանագիրը (փետրվար, 1987թ.) բաղկացած է 29 հոդվածից, որի 16-րդ կետը վերաբերում էր հայերին: Նրանում ասվում էր <<Հաշվի առնելով, որ ռուսական զորքերի դուրս բերումը Հայաստանից կարող է առիթ տալ բախումների և բարդությունների, Բարձր Դուռը (Օսմանյան կայսրության կառավարության պաշտոնական անվանումը) պարտավորվում է հայաբնակ մարզերում անհապաղ կենսագործել բարենորոգումներ և ապահովվել հայերի անվտանգությունը քռդերից և չերքեզներից>>: Բարեփոխումները պետք է կատարվեին 6 ամսվա ընթացքում և թուրքերը պետք է հաշվետու լինեյին ռուսական կողմին: 16-րդ հոդվածը ոգևորեց հայությանը: Առաջին անգամն օգտագործվեց Հայաստան անվանումը և թուրքիան խոստովանեց, որ իր տարածքում կան հայաբնակ մարզեր: Ռուսաստանը հանդես էր գալիս իբրև հայ ժողովրդի պաշտոնական հովանավոր: Սակայն Ռուսաստանին հակադրվեց Մեծ Բրիտանիայի, Գերմանիայի և Ավստրո-Հուգարիայի ուժեղ դաշինքը: Նրանց նախաձեռնությամբ 1878թ. հունիսին Բեռլինում հրավիրվեց վեհաժողով, որտեղ ընդունված պայմանագրի 61-րդ հոդվածով Ռուսաստանը զրկվեց հայոց գործերը տնօրինելու մենաշնորհից՝ անգլիական պատվիրակությունն աշխատում էր բարենորոգումների հարցը չպայմանավորել ռուսական զորքի ներկայությամբ: Բեռլինի պայմանագրի մեջ մտավ Սան Սեֆանոյի պայմանագրի 16-րդ հոդվածի անգլիական տարբերակը հետևյալ ձևակերպմամբ. <<Բարձր Դուռը պարտավորվում է առանց հետագա հապաղման իրագործել հայաբնակ մարզերում տեղական կարիքներից հարուցված բարելավումներ ու բարենորոգումներ և ապահովել հայերի անվտանգությունը: Բարձր Դուռը տերությունների պարբերաբար կհաղորդի այն միջոցների մասին, որոնք ինքը ձեռք է առել այդ նպատակի համար, իսկ տերությունները (Անգլիա, Ֆրանսիա, Գերմանիա, Ռուսաստան, Ավստրո-Հունգարիա, Իտալիա) կհսկեն դրանց կիրառմանը>>: Դրանով Արևմտյան Հայաստանի հարցը մտնում էր խոշոր պետությունների հակասությունների ոլորտ և չէր լուծվում: