18-19 դարեր ժողովուրդների և լեզուների ծագման հարցի նկատմամբ հետաքրքրության մեծացում: Համեմատական լեզվաբանութուն` նոր ժամանակների գիտություն, որի շնորհիվ պարզ դարձավ, որ նախապատմական ժամանակներում ներկայիս ժողովուրդների նախնիները կազմել են ընտանիքներ ` մայր ժողովուրդներ:
Հնդեվրոպական նախահայրենիք` Փոքր Ասիայի արևելյան, Միջագետքի հյուսիսային և Իրանական սարահարթի հյուսիս-արևմտյան :
Հնդեվրոպական լեզվաընտանիք` աշխարհի ամենաբազմանդամ լեզվաընտանիքը, որոնցից առաջացել են շատ ներկայիս լեզվաճյուղեր, որոնք իրենց հերթին տրոհվել են ավելի փոքր լեզվաճյուղերի և լեզուների: Մ.թ.ա. 4-րդ հազարամյակի վերջում հայերենը անջատվել է հնդեվրոպական ընդհանրությունից:
Ավանդազրույցներ
Հայկական ավանդազրույթ (Մովսես Խորենացի)
Հայկ և Բել, Նոյ նահապետ, Թորգոմ նահապետ, Թորգոմատուն (եփրատի վերին ավազան)
Հայկ նահապետ` Հայք, Հայաստան, հայեր
Արամ` Արմենիա, Արմեն
Հայկ-Հայկաշեն
Արամանյակ` Արագած
Արամայիս` Արմավիր
Երաստ` Երասխ
Հունական ավանդազրույց
Արգոնավորդներ, Յասոն և Արմենոս, Սև ծովի արևելյան ափ, Կոլխիդա երկիր, ոսկե գեղմ
Վրացական ավանդազրույց (9-11րդ դարեր)
Թորգոմի 8 որդիներից առաջացած 8 ժողովուրդների մասին : Ավագ որդի Հայոս` հայեր, Քարթլոս` վրացիներ:
1980-ական թվականներ, հաստատվեց, որ հնդեվրոպական նախահայրենիքը մ.թ.ա. 4րդ հազարամյակում եղել է առաջավոր Ասիայի հյուսիսում, Փոքր Ասիայի արևելյան շրջաններում, հյուսիսային միջագետքում, իրանական սարահարթի հյուսիս արևմուտքում:
Արատտա` Հայկական լեռնաշխարհի առաջին պետական կազմավորումը:
Մ.թ.ա 1-ին հազարամյակի առաջին կես, համահայկական միասնական պետության ստեղծումը:
Մ.թ.ա 880-870ական թվականներ` Նայիրին պետական կազմավորում (հարավում)
Արամե, Արամու` Ուրարտու պետական կազմավորման առաջին արքա (մ.թ.ա. 859-843թթ)
Մ.թ.ա. 9-րդ դարի առաջին կես, Արամե Ուրարտացու շնորհիվ Հայկազունների Այրարատյան թագավորությունը հայտնի դարձավ Հայկական լեռնաշխարհի սահմաններից դուրս: